Midden in de samenleving staan is niet voor iedereen weggelegd. Iedereen wil oud worden, maar niemand wil oud zijn! Ook heeft niet elk individu evenveel zorg nodig. Toch lijken de effecten van een sterk gestegen levensverwachting op ons welzijn wel taboe. Door de dubbele vergrijzing, de verdunning van de bezettingsgraad van woningen en een vergroting van de beschikbare oppervlakte per bewoner vermindert de kans op sociale contacten, vooral op latere leeftijd. Ook voor mensen met een beperking heeft het scheiden van wonen en zorg sociale implicaties.

Spring architecten is een bureau dat zich al meer dan 100 jaar bezig houdt met het nadenken over maatschappelijk vastgoed. Naast sociale woningbouw en scholen zijn dat gebouwen voor mensen die zorg nodig hebben. Huisvesting, die rekening houdt met het gegeven dat zij oud zijn of een verstandelijke of psychiatrische beperking hebben, dat ze moeten revalideren of last van een chronische aandoening. Bij ieder project stellen onze ontwerpers zichzelf en de opdrachtgever indringend de vraag hoe wij kunnen inspelen op de behoefte van de gebruiker en hoe het gebouw kan mee bewegen met veranderende leefomstandigheden.

Door het scheiden van wonen en zorg is de betekenis van huisvesting voor mensen, die zorg nodig hebben van aard veranderd. Het tekort aan beschutte woonvoorzieningen voor zorgbehoevenden tussen de modale inkomensgrens en bijvoorbeeld zeer welvarende ouderen die zich een kleinschalige zorgresidentie kunnen veroorloven neemt gestaag toe. Voor een groot deel van de Nederlanders dreigt sociaal isolement, een gevolg dat maar beperkt valt op te lossen met domotica, robotica en het internet. Leggen wij ons er bij neer, dat een groot gedeelte van de bevolking wegkwijnt in een comfortabele woning? Het impliciete beroep vanuit de politiek op mantelzorg getuigt niet van inzicht in demografische ontwikkelingen, zoals het afnemende geboortecijfer en langer doorwerken. En het is al lang niet meer vanzelfsprekend dat de kinderen om de hoek blijven wonen.

Foto: Centrum voor Wonen & Zorg De Bloemschevaert in Roosendaal.

Daarom bedenken wij collectieve voorzieningen of beschermde woonvormen, waarin mensen hun eigen identiteit en persoonlijkheid niet hoeven op te geven en naar vermogen kunnen blijven participeren in onze samenleving. Specifieke oplossingen met aandacht voor de leefomgeving. Maar de lacune tussen thuis wonen en intramuraal verblijf zal moeten worden opgelost. Wij pleiten voor onderzoek naar een typologie die een heel ander lay-out heeft dan de standaardeengezinswoning. In een ensemble met aandacht voor een subtiel stelsel van omgevingsfactoren, die focussen op het overgangsgebied tussen woning en het publieke domein. Maar ook op voldoende beschikbaarheid van adequate voorzieningen in de omgeving om het veranderende zorglandschap fysiek in te richten.

Dankzij de crisis heeft iedereen het nu over de transformatie van bestaande gebouwen. Maar veel grootschalige wooncomplexen van enkele decennia gelden lenen zich maar matig voor een indeling met beschermde woonvormen, die recht doet aan de individuele wensen en de leefstijl van mensen die zorg nodig hebben. Anticiperen op de toekomst betekent ook nadenken over flexibele gebouwstructuren, die noodzakelijke aanpassingen in functie of indeling moeiteloos accommoderen.

Foto: Het restaurant van woon- en zorgcentrum De Bloemschevaert in Roosendaal.

De morele uitdaging voor politici, opdrachtgevers en architecten ligt dus in zowel ontmoetingsgericht als flexibel bouwen. Multifunctioneel vastgoed waarvan de plattegronden door een scala van doelgroepen te gebruiken zijn tijdens verschillende levensfases en voor mensen met een beperking. Maar ook in gebouw-structuren die relatief eenvoudig een functiewijziging toestaan. De markt zal de aandacht moeten verleggen van het scheiden van wonen en zorg naar een focus op intelligente concepten voor (zorg)vastgoed in combinatie met publieke voorzieningen. Concepten, die kleinschalig ogen en inspelen op de veranderende vraag naar zorg, maar ook met specifieke aandacht voor inrichting en interieur. Niet alleen om zorg naar behoefte efficiënter te kunnen leveren, maar ook om de individuele zorgvrager zich thuis te laten voelen en sociale interactie te bevorderen. Spring architecten zet daarom in op het creëren van een lenige architectuur die toekomstige barrières slecht en figuurlijke drempels verlaagt…

h.de.moor@spring-architecten.nl